BARTER ÇEKİ HUKUKİ DAYANAĞI
VE
GENEL BARTER HÜKÜMLERİ
Son dönemde yaşanan küresel krizlerin yarattığı tahribat bir çok girişimciyi yeni alternatif finansman kaynakları arayışına sevketmiş olup bu durumŞamanla dikkatlerin barter sisteminin üzerinde toplanmasına yol açmıştır. Gerçekte malın malla değiştirilmesini ifade eden takas sisteminin daha gelişmiş bir hali olan barter sistemi, özellikle iletişim ve bilişim teknolojisinin de yaşanan gelişmelere paralel olarak diğer finansal piyasaların yanında, yardımcı bir finansman kaynağı olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Barter sistemi, başta ABD olmak üzere, pek çok Avrupa ülkesinde başarılı bir şekilde kullanılmakta olmasına rağmen ülkemizde ancak 90'lı yılların başında kullanılmaya başlanmıştır. başta KOBİ'lere olmak üzere, Türkiye ekonomisine önemli katkılar sağlayacağı ortadadır.
Bu çalışma ile barter sisteminin genel esaslarına yer verilerek sistemin ne şekilde işlediği, sistem içinde gerçekleşen işlemlerin vergi hukuku karşısındaki durumu ile işlemlerin muhasebeleştirilmesi hususları anlatılmaya çalışılacaktır.
1-BARTER SİSTEMİ NEDİR ?
İngilizce'de "takas" kelimesinin karşılığı olan barter, gerçekte iki taraf arasında yapılan ve aynı değerdeki malların değiş-tokuş edilmesidir. Barter ticaret sistemi ise bilinen birebir karşılıklı takas işlemlerinden farklı olarak, satın alınan mal veya hizmet bedelinin üretilen mal veya hizmet bedeli ile ödendiği, ikiden fazla taraf arasında gerçekleştirilen "çoklu mal/hizmet takas"ını ifade etmektedir.
Başka bir açıdan firmala ve şahısların bir araya gelerek oluşturduğu bir pazar olan Barter sistemi, sisteme üye firmaların arz ve talepleri ile işler. Sistem birebir mal ve hizmet takasından öte pazar içerisindeki üyeler arasında gerçekleşen çoklu mal veya hizmet takası yoluyla işlemektedir. Bu nedenle barter sistemine üye olan bir isletme, ihtiyaç duyduğu mal ve hizmeti sisteme üye olan bir başka isletmeden nakit kullanmadan satın alabilmekte, aldığı mal bedelini ise malı satan isletmeye değil, sisteme borçlanmakta olup borcunu yine sisteme üye olan diğer bir isletmeye kendi ürettiği mal ve hizmeti satarak ödemektedir. Satıcı isletme alacağını, sisteme mal veya hizmet satan başka satıcıdan mal veya hizmet satın alarak tahsil etmektedir. Barter şirketi bu değiş tokuş işlemlerini organize ederek takibini yapmakta, alıcı ve satıcının yaptığı işlemlerin hesabını tutarak komisyon almaktadır.
İşletmelerin ihtiyaç duydukları mal veya hizmetleri para ödemeden satın alabilmelerini, aldıkları bu mal veya hizmetlerin bedelini ise kendi ürettikleri mal veya hizmetler ile ödeyebilme imkanı sağlayan finansal bir sistem olan barter sisteminin genel özellikleri aşağıdaki gibidir.
-Barter sisteminde çalışabilmek için firmaların üyelik sözleşmesi imzalaması gerekmekte olup üye olmayan firmaların barter sistemiyle alışveriş yapabilmeleri mümkün değildir.
-Barter sistemine üye olmak isteyen bir firmanın başvurusu, firma araştırması yapılmadan, teminat alınmadan ve güvenirliği onaylanmadan işleme konmaz.
-Barter sisteminde değişim aracı olarak "para" değil "üretim gücü" kullanıldığı için stokların eritilmesi daha kolaydır. Çünkü satın alma yapan üye firma, borcunu para yerine mal veya hizmet arz ederek ödemektedir.
-Barter pazarında herhangi bir üyeye satış yapan firmanın alacağı, Barter firmasının garantörlüğü altındadır. Bu firma alacağını, sisteme ürün arz eden diğer firmalardan alım yaparak kapatır.
-Barter sisteminde ticaret yapan firmaların önünde herhangi bir ticari engel yoktur. Sisteme üye firmalar, şahıslar değişen ekonomik yapıdan ve istikrarsız pazar koşullarından minimum düzeyde etkilenirler. Dolayısıyla piyasalardaki enflasyonun yıpratıcı etkisinden, satış zorluklarından, nakit daralmalarından en alt düzeyde etkilenirler.
-Barter pazarına arz edilen ürün ya da hizmetlerin fiyatları, kalitesi ve teslimat şartları alıcı firma ile satıcı firma arasında belirlenir. Barter firmasının bu konularda her hangi bir müdahalesi söz konusu değildir. Üyeler, kendi serbest iradeleri ile alım satım yaparlar. Ancak barter firması, barter sistemindeki ürün fiyatlarının reel ve ürünün belirtilen kalitede olmasını kontrol eder.
-Barter sistemine üye firmalar, diledikleri takdirde, bedeli karşılığı geçerli bir teminat vererek 9-12 aya kadar %0 faizle USD yada TL para birimleri üzerinden ürün ve hizmet kredisi kullanabilir.
-Sisteme üye bir firma, ihtiyaçlarını, sisteme üye diğer firmaların arzlarından satın alma yaparak karşılar. Üye firma, ihtiyaçlarını sistemden karşılayamaması durumunda, yeni üye firmalar için referans listesi verir. Bu firmaların da sisteme üye yapılmasıyla barter pazarı genişler.
-Barter pazarı, bir market ya da alışveriş merkezine benzetilemez. Sürekli yenilenen ve değişen "ürün / hizmet portföyüyle barter sistemi, dikkatle takip edilmesi gereken "güncel ve dinamik" bir yapıdır.
2-BARTER SİSTEMİNİN SAĞLADIĞI AVANTAJLAR NELERDİR?
Firmalar genellikle ekonomik durumun kötüleştiği, piyasada para sıkıntısının bulunduğu dönemlerde barter'a başvurmaktadır. Firmalar normalde nakit para ile yada borçlanmak suretiyle alabileceği mal veya hizmeti hiçbir ödeme yapmadan alabilmektedir. Firmalar bu sayede, üretimde kullandıkları veya alım satımını yaptıkları mal ve hizmetleri, hem ucuz ve devamlı olarak elde etme hem de vadeli olarak satın alma imkanına kavuşmaktadır. Diğer yandan sisteme üye firmalar, sistem dışı pazarlama kanallarında karşılaştıklarıŞorluklara ve katlandıkları bir takım pazarlama maliyetlerine katlanmaksızın kolay ve daha düşük bir maliyetle, ürettikleri mal veya hizmetleri satabilmektedir. Bununla beraber sistem, üye firmalara, atıl kapasitelerini harekete geçirme imkanı sağlamaktadır. Sistemin üyelerine sağladığı faydalar aşağıdaki gibi sıralanabilir.
2.1-Barter, En Etkili Stok Satış Yöntemidir: Barter sistemi, özellikle stoklarla başı dertte olan firmaları rahatlatır, stok maliyetlerinden kurtarır. Firma sistem sayesinde hem stoklarını eritmekte hem de nakit ödeyerek satın aldığı ürün ve hizmetleri, barter pazarından para ödemeksizin satın alabilmektedir.
2.2- Barter, En Etkili Atıl Kapasite Değerlendirme Yoludur : Firmaların amortisman, personel gideri, faturalar ve benzeri sabit giderleri her Zaman için söz konusudur. Ne var ki firmalar, ancak satış yapabildikleri oranda üretim yapabilmekte, bu da sabit giderlerin birim maliyetini artıran bir unsur olmaktadır. Barter sistemine üye firmalar, tam olarak kullanamadıkları kapasitelerinin bir kısmını barter pazarında değerlendirerek atıl kapasitelerini harekete geçirebilir ve bu yolla hem sabit giderlerinin birim maliyetini düşürebilir, hem de üretim için gerekli finansmanın bir kısmını sağlamış olurlar.
2.3- Barter, Yeni Pazarlara Ulaşmanın ve Yeni Müşteriler Kazanmanın En Kolay Yoludur: Barter sistemi bir klüp gibi çalışmaktadır. Üye firmalar, genellikle alım ve satımlarında diğer bir barter üyesi firmayı tercih etmektedirler. Sistemde bir üye firmanın alım yapması, aynı Zamanda bir diğer üye firmanın satış yapması anlamına gelir. Normal koşullarda hiç tanımadıkları ve normal şartlarda satış yapma imkanına sahip olmadıkları müşterilere ulaşırlar. Bu yolla üye firmaların müşteri portföyleri gelişir.
2.4- Barter, Ücretsiz ve Etkin Reklam Sağlar : Üye firmaların bilgileri ve ürün çeşitlilikleri sistemli bir şekilde barter enformasyon bilgi bankasına kaydedilir. İnternet ortamında çalışan barter programı ile bu bilgiler sistem üyesi bütün firmaların kullanımına sunulur. Arz ile ilgili bilgilerin sürekli olarak güncellenebilmesi sebebiyle üye firmalar, arz ettikleri ürünlerinin tanıtımı için ücretsiz ve geniş bir ağa yayılmış reklam imkanına kavuşmaktadır.
2.5- Barter, Tahsilat Riski % 0 Olan Bir Sistemdir : Barter sisteminde üye firmaların alacak ve borçları Barter şirketinin güvencesindedir. Sisteme üye firma, satış yaptığı firma iflas dahi etse alacaklarını, sistem üyesi diğer firmaların ürünlerinden satın alarak tahsil etme imkanına herŞaman sahiptir.
2.6- Barter, Faizsiz Ürün Ve Hizmet Kredisi Sağlar : Barter sistemine üye firmalar, 12 aya kadar %0 faizle USD yada TL üzerinden ürün ve hizmet kredisi kullanabilirler.Zira sistemden KREDİ İLE ürün satın alan firma veya şahıs, sisteme döviz veya TL olarak borçlanmakta, satın aldığı malın bedelini ürettiği mal veya hizmet ile yada 9-12 ay İçerisinde mal veya hizmet ile öder.
2.7-Barter alternatifsiz bir finansman modelidir :İhtiyaçlar için kullanıldığında Barter bir finansman sistemidir. Barter Sistemi ile ürün satın alan firma nakit ödeme yapmaz; sisteme Amerikan Doları veya TL ile borçlanılır ve borç 9-12 aylık bir vadede MAL VEYA HİZMET ile ödenir.İhtiyaçlarını Barter Ortak Pazarı'ndan karşılayarak borçlanan firma öncelikle stoktaki ürünlerini pazara sunarak geri ödeme yapar. Böylelikle hem stok maliyetinden kurtulur, hem de aynı oranda cirosunu artırarak kâr eder. Stoklardaki ürün, ek hiç bir gider olmaksızın (telefon, personel, tanıtım-reklam, vb.) barter sistemi ile satıldığından normal satışlara oranla daha yüksek bir kâr marjı gerçekleşmektedir.
2.8-Yüksek Kar Marjı İle Satış Yapma İmkanı Sağlar: Barter sitemi ile satış yapan firma sabit işletme giderlerini normal ticari faaliyetleri için daha önceden yaptığından barter sistemi ile yaptığı satış için ilave bir maliyet yada gidere katlanmak zorunda kalmaz. Stoklardaki ürün, ek hiçbir gider olmaksızın (telefon, personel, tanıtım, reklam vb.) barter sistemi ile satıldığından normal satışlara oranla daha yüksek bir kar marjı gerçekleşmektedir.
2.9-Güvenli, Kolay İhracat sağlar: Barter Şirketinin uluslararası pazarlarda barter sistemini birlikte uygulamak için anlaşma imzaladığı diğer barter şirketleri, dünyanın her yerinde barter ticaret yapan binlerce üyenin taleplerini sunmaktadır. Barter üyeleri interneti kullanarak diğer ülkelerdeki barter sistemi üyelerini tanıma ve dış ticaret riskleriyle karşılaşmadan ihracat yapma imkanına sahiptirler.
2.10-Barter Ortak Pazarı: Barter Sistemi, üye firmaların bir araya geldiği bölgesel bir entegrasyondur. Bölgesel entegrasyonların ekonomik etkileri içinde en belirgin olanı ticareti artırıcı etkisidir. Uzun dönemde ortak pazarın genişlemesi ve derinlik kazanmasıyla üye firmalar rekabet gücünü artırır. Pazarın genişlemesiyle teknolojik gelişme hızlanır; ileri üretim tekniklerine ulaşılır; dışarıdaki firmalara kıyasla bir üretim üstünlüğü sağlanır. Bu gelişmeler ile birlikte gelecek hakkındaki belirsizlikler azalacağından yeni yatırım projelerine ilgi artar. Yatırım artışları sektörleri büyütür, firma sayılarını ve rekabeti artırır. Anlaşma sonunda fiyatlardaki düşüşler tüketicilerin reel gelirlerini artırır.
2.11-Barter Pazarı'nın Kendi Kendine Yeterliliği: Barter Pazarı, üye firmaların ve şahısların satış için sunduğu ürünlerden oluşur. Yine üye firmalar veya şahıslar ihtiyaçlarını Barter Pazarı'ndan karşılarlar. Talep edilen ürün Barter Pazarı'ndan bulunamadığı durumlarda yeni firmaların Pazar'a girmesi sağlanır. Barter Pazarı, kendi kendine yeterlilik esası üzerine çalışır. Pazar'da toplam arz – toplam talep dengesi gözetilir. Her zaman için toplam talep toplam arzdan fazla bulunduğundan Barter Ortak Pazarı'nın her yönde genleşmesi doğal bir mekanizma vardır.
2.12-Serbest Piyasa şartları: Barter Pazarı'nda serbest piyasa şartlarında alışveriş yapılır. Üyeler adil şartlarda rekabet ederler. Mal almakta veya mal satmakta üyeler serbesttir. Ticari kazanç için işlem yapılır. Ürünün fiyatı, kalitesi, nitelikleri, teslim tarihi, garantisi, satış sonrası hizmeti alıcı ve satıcı arasında kararlaştırılır. Barter Pazarı'nda mal ve hizmet dolaşımı serbestçe sağlanmaktadır. Pazar'da rekabeti sağlamak esprisinde alternatif firmalara üyelik verilir ama Pazar'a önce girmiş üyenin cazibesi korunur. Her ürün ve sektör için arz-talep dengesi gözetilir ve arzın talepten önemli oranda çok olmasına izin verilmez. Barter Pazarı'na giren firmalar diğer üyeler ile aynı sektörde rekabet ederler ama haksız rekabet ile karşılaşmazlar.
3-BARTER SİSTEMİNİN TARAFLARI
Barter sisteminin tarafları barter firması ve barter sistemine üye alıcı ve satıcı firma ve şahıslardır.
3.1-Barter Firması
Barter sistemini kuran, organize eden ve sistemin sağlıklı işlemesini sağlayan kurumdur. Barter firması, barter sistemine üye gerçek ve tüzel kişilerin sistemden yararlanma şekil ve esaslarını belirler, üyelerin cari hesaplarını tutar, takip eder, üyeler arasında bilgi akışını sağlayacak işletim sistemini kurar. Ayrıca barter firması alıcı firmaların borçlarını ödemelerini, satıcı firmaların ise alacaklarını tahsil etmesini sağlar.
Barter şirketlerinde organizasyon, A.Ş. ve Ltd.Şti.'lerdeki ana organlardan teşekkül etmektedir. Ancak barter şirketlerinin sermaye şirketi olarak kurulma zorunlulukları bulunmamaktadır. Barter şirketlerinde, yönetim kurulu, genel müdürlük ve genel müdürlüğe bağlı çeşitli hizmet müdürlükleri organizasyonunu ana yapısını oluşturmaktadır. Barter şirketlerinde, barter organizasyonunun yapısından kaynaklanan zorunluluklar nedeniyle hızlı bir bilgi iletişiminin sağlanması gerekmektedir. Bu nedenle barter bilgi işlem müdürlüğü önemli bir fonksiyon üstlenmiştir. Barter üyelerinden gelen arz ve taleplerin takip edildiği ve barter sisteminin pazarlama fonksiyonlarını icra eden operasyon müdürlüğü ve pazarlama müdürlüğü de organizasyon içinde önemli bir yere sahiptir. Barter şirketinin yurtiçi ve yurtdışındaki diğer barter şirketleri ile ilişkileri dış ilişkiler müdürlüğünce takip edilmektedir. Bunların yanı sıra belirli illerde bölge başkanlıkları ve bunların da müşteri temsilcileri aracılığı ile örgütlendikleri görülmektedir. Barter organizasyonunda yer alan birimler merkez, şube, bayi ve broker olmaktadır. Sistemin en önemli unsuru, bilgi bankasının bulunduğu barter şirketi merkezidir. Barter şirketinin muhasebesi, üyelerin barter hesapları ve bilgi iletişim sistemi merkezden yürütülmekte, üyelerin sistem danışmanları burada faaliyet göstermektedir. Barter şirketleri için merkez, sistemin tamamıdır. Bütün bilgiler merkezde toplanmakta, sınıflanmakta ve kullanıma hazır hale getirilerek üyelere sunulmaktadır. Üyelerin cari hesaplarının tutulması ve sistemin uygulanması ile ilgili kararların alınması merkezden yürütülmektedir.
Barter şirketleri genellikle, faaliyetleri için önemli buldukları illerde kendi şubelerini açmakta, diğer illerde ise franchising sistemi ile bayilikler vermektedirler. Şubeler, barter şirketlerinin faaliyetlerini, ülkenin önemli merkezlerinde ve barter için potansiyeli yüksek bölgelerde birebir yönlendirme imkânı sağlamaktadır. Bayiler, barter şirketi ile imzaladıkları franchising anlaşması çerçevesinde barter ticareti yapan ticari kuruluşlardır. Brokerlar ise, barter işlemlerini, barter şirketi ile imzaladıkları franchising anlaşması çerçevesinde kendi başına yapan ve firmaların gerçekleştirdikleri barter işlemlerinden komisyon elde eden gerçek ve tüzel kişilerdir.
3.2-Üye Firmalar
Barter sistemine dahil olmak için sisteme üye olan firmalar ve şahıslardır. Barter sisteminde üye firmaların ve şahsısların sayısı arttıkça ürün yelpazesi genişlediğinden, üye sayısının çokluğu sistemin kalitesiyle doğru orantılıdır. Ekonomik faaliyetlerin bir şekilde içinde bulunan her işletme, barter sistemine üye olabilmektedir. Üyeler bazen belirli bir süre için sisteme dahil olmakta, bazen de yalnızca bir işlem için üye olabilmektedir.
3.2.1-Satıcı Firma ve şahıslar
Barter sisteminde ürettiği malı ,hizmeti veya mülkü satan firma ve şahıslardır. Satıcı firma veya şahıslar sistemden alacaklı pozisyondadır. Firma ve şahısların alacağı, barter sistemi tarafından, mal veya hizmet karşılığında tahsilat yapması koşuluyla teminat altına alınmaktadır.
3.2.2-Alıcı Firma veya Şahıs
Sistemden mal veya hizmet satın alan firma veya şahıstır. Alıcı firma, sisteme borçlu pozisyondadır. Firma satın aldığı ürüne ilişkin borcunu, belli bir süre içerisinde ürettiği başka bir ürün veya hizmet ile satış yaparak ödeyerek kapatacağını taahhüt eder.
4-BARTER SİSTEMİ NE ŞEKİLDE İŞLEMEKTEDİR ?
Barter gerçekte bir enformasyon bilgi bankası olup bu sistem sayesinde nakit kullanılmadan üyelerin birbirinden alışveriş yapmasına imkan tanınmakta, sistemin diğer üyelerine satılan mal ve hizmetlerden kazanılan krediler ise kişi veya kurumun kendi ihtiyaç duyduğu mal veya hizmetin satın alınmasında kullanılmaktadır.
Bu sistemi kullanarak mal veya hizmet temin etmek isteyen firmaların barter enformasyon bilgi bankasına üye olmaları gerekmektedir. Pazar ve sektör kısıtlaması olmaksızın her ticari işletme ve şahısların, sisteme üye olma hakkı vardır.
BARTER KREDİSİ KULLANACAK FİRMA İlk olarak barter sistemine üye olmak isteyen firma, barter firmasına başvuruda bulunur. Barter firması tarafından, bu firmanın kredibilitesi ve firmanın ürünlerinin sistemin arz-talep dengeleri açısından değerlendirilmesi sonucunda, firma barter sistemine kabul edilir. Başvuru yapan firmanın sisteme kabul edilmesi sonrasında, barter firması ile bu firma arasında karşılıklı hak ve yükümlülüklerin tanımlandığı üyelik sözleşmesi imzalanır .Bu işlemi takiben, firmanın bilgileri bilgi bankasına kaydedilir ve üye için bir cari hesap açılır. Üye firmaların barter sistemi hareketleri bu cari hesaplarda takip edilmektedir. Hesapların takibinde genellikle bütün üyeler için uygun olduğu bilinen Amerikan Doları, TL vb. para birimi kullanılır. Sistem içinde borç ve alacaklar Dolar, TL para birimi üzerinden hesaplanır.Barter hesapları bankalarca açılan döviz kredi hesapları gibi muhasebeleştirilmektedir. Barter hesabının, bankalardaki döviz hesabından farkı, faiz ve komisyon yazılmamasından kaynaklanmaktadır. Barter şirketinin, üyeler arasındaki tüm alışverişleri takip ettiği barter hesaplarına ait dökümler, üyelerin tüm borç ve alacak hareketlerini göstermektedir.
Sistem içinde çoklukla multilateral (çoklu) takas yöntemi kullanılmakla birlikte ilk zamanlarda bilateral (tekli) takas işlemlerine de rastlanılmaktaydı.
Bilateral (İki istasyonlu) barter sisteminde, talebi yapan firma ile arzı yapan firma karşı karşıyadır ve birbirlerine mal veya hizmetlerini birebir olarak takas etmek zorundadırlar. Ancak zamanla, mal ve hizmetlerin çoğalması ve çeşitlenmesiyle neredeyse imkânsız hale gelen bilateral barter'a örnek olarak, ülkelerarası petrol-tahıl, teknoloji-silah takasları gösterilebilir. İletişim teknolojisinin hızla gelişmesi, mal ve hizmet çeşitlerinin uygun şartlarla takas edilebilmesine de imkân sağlamıştır. Önceleri, büyük firmaların ve devletlerin hizmetinde olan barter sistemi, kişisel bilgisayarların gelişmesiyle, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin de kullanımına açılmıştır. Bu gelişmenin sonucu olarak, iki istasyonlu (bilateral) barter işlemlerinin getirdiği zorlukları ortadan kaldırmak amacıyla, multilateral (çok istasyonlu) barter sistemi uygulanmaya başlamıştır. Multilateral (çok istasyonlu) barter sistemi, iki istasyonlu barter işlemlerinin mümkün olmadığı ya da tarafları memnun etmediği durumları ortadan kaldırmakta, taraflara çok çeşitli arz ve talep alternatifleri sunmaktadır.
Çok istasyonlu barter sisteminde, barter organizasyonu, üyelerinin arzlarından oluşan bir havuz oluşturmakta, ve organizasyon üyeleri söz konusu havuzdan mal veya hizmet satın almakta, borçlarını da kendi mal veya hizmetlerini havuza sunarak ödemektedirler. Yani firmalar direkt birbirlerinden mal veya hizmet almaktadır. Böylece, satış yapan tarafın alacağı garanti altına alınmakta ve bilateral sistemde olduğu gibi arz eden taraf, mal sattığı firmanın malını almak zorunda kalmaz istediğini alma hürriyetine sahip olmaktadır.
Sistemin işleyişi özetle şu şekilde gerçekleşmektedir. Barter sistemi, üye şahısların ve firmaların arz ve taleplerinden oluşan bir pazar olduğundan her üyenin satmak istediği malları ve hizmetleri sistem danışmanları aracılığıyla pazara sunması gerekmektedir. Barter sisteminde, firmalar arasındaki işlemleri sağlayan faktör arz bilgileridir. Üyelerden, "arz formu" ile alınan ürün bilgileri "genel arz listesi" olarak üyelere iletilmektedir. Arz bilgilerinin üyelere iletilmesinde internet kullanılmakta, bilgi değişiklikleri, internette yayınlanan listede anında güncellenmektedir. Üyeler, barter şirketinin yayınladığı "genel arz listesi"nde satın alabilecekleri ürün olduğu takdirde, doğrudan satıcı firmayla bağlantı kurmaktadırlar. Arz listesinde uygun mal veya hizmet olmayan üyeler ise ihtiyaçları ile ilgili bilgileri talep formu ile barter şirketine iletmektedirler. Arz edilen mal veya hizmet gruplarının doğruluğu üyenin sorumluluğundadır. Talep edilen mal ve hizmet gruplarının doğru kodlanarak yayınlanması, merkezdeki barter danışmanlarının kontrolündedir. Böylece, sistemde spekülatif amaçla bilgi dolaşması engellenmektedir. Barter sistemine üye işletmenin talebinin sistem içinde karşılanamaması durumunda, daha önce de değinildiği gibi, söz konusu üye, talebini barter şirketine iletmektedir. Barter şirket merkezine ulaşan bu talep, sistem dışı işletmelerin sisteme kazandırılmasında kullanılmaktadır. Barter şirketi kendisine ulaşan bu talebi network ağı ile şube ve bayiliklerine ulaştırmakta, talep sistem tarafından karşılanana kadar, çalışmalar devam etmektedir.
Herhangi bir mal veya hizmete gereksinim duyan alıcı firma bu talebini doğrudan barter sistemine üye satıcı firmaya iletebileceği gibi bu talebini barter şirketi aracılığıyla da yapabilir. Mal veya hizmet talebinin barter şirketi aracılığıyla yapılması halinde barter şirketi bunun spekülatif bir talep olup olmadığını kontrol ettikten sonra alıcı firmanın talebini satıcı firmaya yazılı olarak bildirir.
Alımı ya da satımı yapılacak olan malın kalitesi, fiyatı, teslim tarihi, satış sonrası hizmetleri ve garantisi gibi özellikler alıcı ve satıcı firma arasında belirlenmektedir. İşlemlerde peşin fiyatın geçerli olması esastır. İskonto, spot piyasa fiyatı gibi uygulamalara sistemde pek rastlanılmamaktadır. Barter Şirketi Barter serbest piyasa anlayışında işlemlerin gerçekleşmesine özen gösterir. Ancak hiç bir barter sistemi üyesine ürününü piyasaya arz ettiği fiyattan daha yüksek bir fiyatla satmasına izin vermez. Satış barter sistemi ile gerçekleştiği için yüksek fiyat isteyen firmalar tespit edildiğinde Barter Şirketi tarafından İkaz edilir. Eğer aynı politikaya devam ederse üye sistemden ihraç edilir.
Satış işleminde anlaşmanın sağlanması durumunda barter işleminin gerçekleşmesi için barter şirketi tarafından işleme onay (kod numarası) verilmesi gerekir. Gerekli onay alındıktan sonra barter işlemi tamamlanır ve barter çeki düzenlenerek barter firmasına gönderilir. Onay alınmadan satışın gerçekleşmesi halinde satıcı ve alıcı firmaların cari hesaplarına işlem yapılmaz.
Barter çeki, gerçekleşen barter işlemi sonrasında, alıcı ve satıcı üye firmalarca kullanılan ve bu taraflarca imzalanarak barter firmasına gönderilen, ispat aracı olarak kullanılan ve ciro edilebilen bir kıymetli evraktır.
Barter çekleri, sistemde iki amaçla kullanılmaktadır. Birincisi, gerçekleşen işlem bilgilerinin alıcı, satıcı ve barter şirketi tarafından saklanarak gerektiğinde ispat edilebilmesi, ikincisi ise, barter sisteminin kıymetli evrakı olarak kullanılmasıdır. Üye, barter çeklerini barter sistemi üyesi firmaların ürünlerini satın almak için kullanmaktadır. Bu amaçla kullanılan çekler barter sistemi üyesi üçüncü şahsa devredilebilmekte veya üzerinde belirtilen ürün ve firma için kullanımı istenebilmektedir. Nasıl kullanılacağına dair bilgiler, barter şirketi tarafından tespit edilmektedir. Barter çekleri, barter işleminin gerçekleşmesinden sonra alıcı ve satıcı tarafından imzalanarak barter şirketine gönderilmektedir.
Barter firması ise üye firmalardan aidat ve yapılan satışlardan komisyon tahsil etmek suretiyle gelir elde eder. Komisyon oranları bütün sektörlerde bütün firmalar için standarttır; alıcıdan % 5 olarak alınır.barter firmasının başka bir geliri bulunmamaktadır.
5-BARTER SİSTEMİNİN HUKUKİ AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ:
5.1-Barter İşlemlerinin Genel Hukuk Hükümleri Karşısındaki Durumu:
Hukuk sistemimizde barter sistemini düzenleyen özel hukuki bir düzenleme mevcut olmamakla birlikte sistem içinde gerçekleşen tüm işlemler Borçlar Kanunu ile Türk Ticaret Kanunundaki genel hükümlere göre yürütülmektedir. Dolayısıyla barter işlemlerinin temeli, Borçlar Kanunu'nda düzenlenen sözleşmelere dayanmaktadır.
Bilindiği üzere, Borçlar Kanunu'nun 1. maddesine göre sözleşme, iki tarafın karşılıklı ve birbirine uygun olarak rızalarını beyan etmeleri ile tamamlanmakta olup buna uygun olarak barter oraganizatörü ile üyeler arasında yine borçlar kanunun 163'üncü maddesine göre düzenlenen üyelik sözleşmeleri de, barter işlemlerinin temel esasını oluşturmaktadır.
Barter üyelik sözleşmeleri, içeriği barter organizatörü tarafından önceden belirlenmiş ve tek taraflı tayin edilmiş sözleşmelerdir.Barter sisteminde yapılan üyelik sözleşmelerinde birden fazla sözleşmenin iç içe geçtiği karma bir yapı mevcut olup içerik itibariyle
-Vekaleti içermesi dolayısıyla vekalet sözleşmesini,
-Barter sisteminden olan alacağın barter organizatörü tarafından garanti edilmesi sebebiyle kefalet sözleşmesini,
-Barter sistemi üyelerinin alacaklarını belli bir sürenin sonunda (9-12 ay) sistemden mal veya hizmet olarak alamadıkları durumda, alacaklarını sisteme devrini öngören alacağın temlikini,
-Barter üyelerinin alacak ve borçlarının karşılıklı olarak birbirinden mahsubuna imkan vermesi sebebiyle bir cari hesap sözleşmesini içermektedir.
Barter sisteminde alacak ve borç tutarları Türk Ticaret Kanunu'nun 87. maddesinde belirtilen cari hesap sözleşmesine göre tutulmaktadır.
Barter şirketlerinin görevleri, Türk Ticaret Kanunu'nun 100. maddesinde belirtilen tellallık müessesesine benzemektedir.
Barter şirketinin yaptığı işlem Borçlar Kanunu'nun 162 ve izleyen maddelerinde belirtilen alacağın temliki kapsamında değerlendirilebilir.
Barter şirketi, satıcı firmanın alacağını borçlu firmadan barter sistemi ile tahsil ederken, Borçlar Kanununda belirtilen temsil yetkisini kullanmaktadır.
